Had even een creatief momentje, waarbij ik het ei even kwijt moest ... Soms heb je dat, althans, soms heb ik dat ... Zit ik vast op een reactie draadje, waarbij ik maar niet kan stoppen met schrijven ... En zeker in het oog van de gebeurtenissen van vandaag, moest ik even 'ventileren', ik hoop dat ik hiermee niemand tegen de schenen aanschop ... Een ongebruikelijke vergelijking, maar het deed me gewoon erg denken aan ... En dus, hier mijn stukje onder het motto: "schrijf het van u af" 
Polen, PiS en de Rotsige Weg naar Conservatisme: Wat Heeft de Toekomst van Amerika te Bieden?
Het was eind 2016 toen de wereld verstomd stond. Donald Trump had de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten gewonnen. Net als velen in Europa had ik die avond het gevoel dat de politieke koers niet alleen in Amerika, maar wereldwijd aan het verschuiven was. Maar ik richt me voor ons verhaal op Polen.
In Polen had de Partij van Wet en Recht (PiS) in 2015 haar eigen overwinning behaald, een overwinning die de conservatieve revolutie in Europa deed ontvlammen. En nu, enkele jaren later, met de opkomst van Trump in Amerika, begon de parallel zich langzaam maar zeker duidelijker af te tekenen. Het was een politieke wending die voor velen onvoorspelbaar leek, maar ergens ook herkenbaar.
Trump en de PiS, op het eerste oog hebben deze twee toch helemaal niets met elkaar te maken, of toch? Om te beginnen keken ze naar dezelfde achterban: werkende klassen, plattelandsbewoners, de mensen die zich uitgesloten voelden door het kosmopolitische establishment. Beide leiders, de Amerikaanse en de Poolse, gaven stem aan de ontevredenen, de mensen die zich in de steek gelaten voelden door de globalisering, door de elites, en door wat zij beschouwden als de vervaging van nationale identiteit. De wereld lijkt misschien anders, maar de drijfveren zijn vaak dezelfde.
PiS: De Conservatieve Omwenteling in Polen
De PiS (Prawo i Sprawiedliwość - Recht en Rechtvaardigheid in het Nederlands) kwam in 2015 aan de macht onder de slogan "God, Eer, en Vaderland". Het was niet alleen een politieke boodschap, maar een culturele revolutie die Polen opnieuw probeerde te definiëren als een nationale, katholieke natie in Europa. De partij werd geprezen door de middenklasse en de plattelandsbevolking, die zich het slachtoffer voelden van de liberale elites en de veranderingen die de Europese Unie met zich meebracht. De 500+ regeling, een sociaal vangnet voor gezinnen, verleidde veel kiezers en bracht miljoenen Polen uit de armoede, evenals het verlagen van de pensioenleeftijd, het verhogen van pensioenen met bonussen als een 13e en zelfs 14e maand voor de oudjes. De economische groei die volgde, werd echter in veel gevallen overschaduwd door polarisatie, politieke controles en een afbrokkelende rechtsstaat.
Wat begon als een belofte van welvaart voor de gewone man, groeide al snel uit tot een project van politieke consolidatie. De PiS ondermijnde de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, greep in op de media en creëerde een politieke sfeer waarin tegenstanders gemarginaliseerd werden en democratische normen onder druk kwamen te staan. Pegasus, een spionageprogramma dat werd ingezet tegen politieke tegenstanders, werd de symbolische zet van een autoritair beleid dat het vertrouwen in de democratische processen schaadde.
Cultureel gezien wendde de PiS zich tegen de liberalisering van Europa, waarbij het de LGBTQ+ rechten afwees en immigratie als een bedreiging voor de Poolse identiteit beschouwde. LGBT-vrije zones werden uitgeroepen, en de overheid blokkeerde EU-hervormingen die vluchtelingen herverdeelden. Polens verzet tegen de multiculturaliteit van Europa bracht het in conflict met Brussel, en het land werd steeds meer geïsoleerd binnen de EU.
De Parallel met Amerika: Trump en de Opkomst van Populisme
Wat in Polen gebeurde, is niet uniek voor Europa. Hetzelfde sentiment, hetzelfde verlangen naar verandering, echoot in de Verenigde Staten. Donald Trump gaf stem aan dezelfde onvrede die de PiS in Polen voedde. In 2016, met zijn overwinning, werd de Amerikaanse politiek net als de Poolse gekarakteriseerd door een strijd tegen de globalistische elite en een beroep op de traditionele waarden van het land.
Zoals PiS zich richtte op de plattelandsbevolking in Polen, zo voegde Trump zich bij de middenklasse van Amerika die zich verlaten voelde door de globalisering en de democratische elites. Beide leiders spraken de mensen aan die vonden dat ze geen vertegenwoordiging meer hadden in hun respectieve regeringen, en die zich bedreigd voelden door de culturele veranderingen die vanuit de grote steden en de EU werden opgedrongen.
Trump’s boodschap was net als die van de PiS nationalistisch, conservatief en sterk anti-immigratie. Beide partijen bepleitten de versterking van nationale grenzen en de bescherming van traditionele normen tegen een progressieve agenda die als bedreigend werd gezien. En zowel Trump als PiS maakten gebruik van economisch populisme: belastingverlagingen voor de rijken, maar tegelijkertijd beloftes van welvaart voor de gewone man—een model dat vaak werd bekritiseerd wegens het verhogen van de staatsschuld.
Het Punt van Verzadiging: De Zwaan van Verandering en Terugkeer naar Conservatisme
De verzadiging is bereikt. In zowel Polen als de Verenigde Staten is er een duidelijk moment van breekpunt zichtbaar, een gevoel van overdaad. Of het nu gaat om maatschappelijke, economische, technologische, politieke of culturele veranderingen: voor veel mensen is het simpelweg *te veel*. Te snel, te ver weg, te ingrijpend. Globalisering, technologische vooruitgang, politieke verschuivingen, het verval van religieuze waarden, de massale immigratiestromen, en de onderliggende onzekerheid over wat er nu precies van de toekomst te verwachten valt. Het lijkt wel het perfecte recept voor een verlangen naar het verleden, of voor de opkomst van een politiek conservatisme dat zich beroept op nostalgie.
In Polen, bijvoorbeeld, was de overgang van communisme naar de vrije markt niet alleen een economische omwenteling, maar ook een ingrijpende culturele en maatschappelijke verandering. Mensen van middelbare leeftijd, die ooit het Sovjet-regime meemaakten, zagen zich plotseling geconfronteerd met een dynamisch nieuw systeem, waarin kansen werden geboden die ze zich nooit hadden kunnen voorstellen. Van economische armoede naar economische bloei, van repressie naar nieuwe vrijheden. Technologie, die in de jaren '80 nauwelijks een rol speelde, maakte nu sprongetjes die zelfs de westerse landen soms deden blozen. Digitale connectiviteit is in Polen ongekend hoog, een prestatie voor een land dat niet zo lang geleden onder een communistisch juk leefde. Maar datzelfde digitaliseringsproces brengt ook nieuwe uitdagingen met zich mee: een kloof tussen oude en jonge generaties, die zich in taal en waarden steeds verder uit elkaar trekken. Waar de oudere generatie Russisch sprak, leert de jongere generatie Engels. Waar de kerk ooit een onmiskenbare invloed had, is de religie inmiddels aan kracht verloren.
En daar ligt de paradox: de vrijheid die de mensen verworven, ging vaak gepaard met een gevoel van *vereenzaming*. De belofte van de ‘Amerikaanse droom’, van economische voorspoed en persoonlijke vrijheid, heeft niet voor iedereen haar belofte waargemaakt. Integendeel, het individualisme lijkt de plaats in te nemen van de gemeenschapszin die vroeger zo sterk was, al was die ook vaak opgedrongen. De gemeenschap van het communisme is plaatsgemaakt voor een harder, competitiever idee van ‘ieder voor zich, God voor ons allen’.
De parallel met de Verenigde Staten is onmiskenbaar. Ook daar heeft de maatschappij te maken met een ongekende transformatie. De demografische veranderingen zijn dramatisch: het aantal Spaanstalige Amerikanen is nooit zo hoog geweest, en in veel regio’s is Spaans inmiddels de de facto tweede taal. In sommige opzichten heeft Amerika een technologische bloei doorgemaakt die ongekend is in de wereld, maar net als in Polen blijkt ook hier de aanpassing aan die veranderingen een enorme uitdaging. Generaties die zich nog vasthouden aan oude normen en waarden, botsen met een samenleving die steeds diverser en digitaler wordt.
En dan is er de kloof tussen stad en platteland, die in beide landen misschien wel het meest zichtbaar is. Natuurlijk kennen ook Nederland en Duitsland grote verschillen tussen stedelijke en landelijke gebieden, maar de scheidslijnen in Polen en de VS zijn van een andere orde. In de stad zijn de kansen, het dynamisme, de connectiviteit en de vooruitgang zichtbaar. Maar op het platteland, waar de culturele en economische veranderingen vaak met vertraging doordringen, heerst een gevoel van vervreemding. De mensen daar voelen zich steeds vaker achtergelaten, niet alleen door de politiek, maar ook door de samenleving als geheel. En dit is waar de kern van de verzadiging zit: het gevoel niet mee te kunnen komen met de veranderingen die te snel en te ingrijpend zijn. Het verlangen naar stabiliteit en vertrouwdheid, naar iets dat weer vastligt, dat herkenbaar is, is dan ook begrijpelijk.
In dit landschap wordt het conservatisme steeds aantrekkelijker. Het is niet alleen een politieke keuze, maar een manier om houvast te vinden in een wereld die zich steeds sneller lijkt te bewegen.
Project 2025: Amerika’s Conservatieve Toekomst?
En nu kijken we naar Project 2025. De conservatieve agenda die zich in de Verenigde Staten ontwikkelt, vertoont sterke overeenkomsten met de koers die de PiS in Polen volgde. Project 2025, een initiatief van de Republikeinen en andere conservatieve figuren, richt zich op het herstel van traditionele waarden: minder immigratie, meer nadruk op religie en nationale identiteit, en een krachtig verzet tegen de liberale media. Het doel is om Amerika weer groot te maken door terug te keren naar een conservatief ideaal, waarin het nationaal belang voorop staat.
Het lijkt een wending naar rechts, een herstel van de oude normen die als tegengif dienen tegen de liberale elite. Zoals PiS zich verzet tegen de Europese waarden van tolerantie en inclusiviteit, zo verzet Project 2025 zich tegen de progressieve agenda van de huidige regering van Biden. De parallellen zijn duidelijk: beide stromingen zoeken de steun van de werkende klasse, en beide keren zich tegen wat zij beschouwen als de verworden democratieën die hen vergeten zijn.
Maar net als de PiS in Polen, zal Project 2025 te maken krijgen met de uitdagingen van het managen van een verdeeld land, en van democratische normen die op de proef worden gesteld. De Amerikaanse politiek is net zo gepolariseerd als de Poolse, en de vraag blijft: kan het conservatisme echt eenheid brengen, of leidt het tot verdere fragmentatie?
De Gevolgen?
Als er een les te trekken valt uit de opkomst van PiS en Trump in 2016, is het dat het tijdperk van geopolitieke stabiliteit verre van zeker is. Als de trends van nationaal conservatisme zich verder verspreiden, kunnen we onszelf niet alleen zien in een interne politieke strijd in landen als Polen en de VS, maar ook op een geopolitiek kruispunt. Gaza, Oekraïne, de VN, en NATO staan allemaal op het spel. De mogelijkheid van een breder wereldconflict dreigt bij elke geopolitieke vergissing, en de prijs die we betalen kan catastrofaal zijn.
Het lijkt misschien een ver-van-mijn-bed-show, maar de politieke retoriek van isolatie en vijandigheid kan in de nabije toekomst veranderen in echte conflicten. Hoe ver kunnen de krachten van conservatisme zich uitbreiden voordat ze de wereldorde destabiliseren? Het lijkt geen kwestie van "als", maar van "wanneer". De toekomst is onzeker, en de les is duidelijk: een verkeerde zet, een verkeerd berekende beslissing kan alles veranderen.
Wat Betekent Dit Voor de Wereld?
Nu Trump opnieuw president wordt, is het antwoord even eenvoudig als beangstigend: als de geopolitieke spanningen blijven escaleren—de situatie in Gaza, het bloedige conflict in Oekraïne en de onzekerheid binnen de VN en NATO—zou de wereld zomaar eens op het randje van een nieuwe wereldorde kunnen staan. Dit is geen sciencefiction, maar een realiteit die binnen handbereik ligt.
Het conflict in Gaza, dat veel te lang is blijven woekeren, biedt een pijnlijk voorbeeld van hoe historische en religieuze conflicten de fundamenten van de moderne diplomatie kunnen ondermijnen.
De Gaza-strook kan in 2027 of 2028 wel eens niet meer bestaan in de vorm die we nu kennen. In plaats van een gebied voor Palestijnen, kunnen we een buitenwijk voor Israëliërs zien ontstaan.
Ethnische zuivering, genocide en verplaatsing van bevolkingsgroepen staan bovenaan de agenda, vooral als er niet snel actie wordt ondernomen door de internationale gemeenschap. Het gevaar bestaat dat we naar een wereldorde op weg zijn die net zo broos is als de staatsstructuren die de geschiedenis te vaak vergeten heeft.
En hierin ligt de les: de macht van het woord en die van herkenning is niet te onderschatten. De wereld draait om meer dan alleen politiek, het draait om levens, om mensen, om de toekomst van generaties. Maar zoals we in Polen en Amerika zagen, kan één misverstand, één verkeerde keuze,
de verhoudingen doen verschuiven. De misser in Polen was, dat de meesten een politieke winst van de PiS partij eigenlijk hadden uitgesloten en afgedaan als fictie. En de opositie? Die had haar tegenstander verschrikkelijk onderschat. Terwijl deze zich verbeet in moddergooien en de aanname dat de winst nagenoeg gezekerd was, sprak de toenmalige PiS partij de taal van het volk, en bood een "warm welkom" aan "échte patriotten". Een rethoriek, die aansloeg. Een verdere misser was met betrekking tot de gevolgen van een dergelijke misrekening.
Het is de vraag: hoe ver kan het gaan voordat we de gevolgen niet meer kunnen controleren?
Polen is daarbij een piepklein land met slechts 35 miljoen inwoners en een bescheiden economische macht, al groeit dit nog steeds elk jaar. Maar Amerika, met zijn 350 miljoen inwoners en als economische en militaire grootmacht, heeft een groei die in Europa al meer dan 15 jaar niet is gezien.
Het gemiddelde inkomen in Amerika is gestegen tot wel 50.000 dollar per jaar, terwijl we in Europa gemiddeld niet boven de 25.000 euro uitkomen. In de hogere regionen verdient een Amerikaan gemiddeld 75.000 dollar, terwijl in Europa we niet verder komen als 45.000 euro. Vooralsnog mogen we genieten van een opleving van de beurs. Maar in 2025 zullen we echt kennismaken met de ware aard en bedoelingen van President Trump, in de vorm van Project 2025.
Doctor 🍎
Disclaimer: moest gewoon even het ei kwijt, de link met Apple volgt ongetwijfeld op een later moment
Gast
